Ô nhiễm đất – vấn đề cấp thiết không chỉ ở Việt Nam mà còn trên phạm vi khắp thế giới. Tình trạng này gây ra hậu quả vô cùng nghiêm trọng đến đời sống con người và hệ sinh thái. Vì vậy, bài viết này sẽ đưa tới bạn những thông tin chi tiết, hữu ích về vấn đề nóng này!
Ô nhiễm đất được định nghĩa như thế nào?
Ô nhiễm đất là tình trạng trong đất xuất hiện chất xenobiotic độc hại, khiến cho đất trở cằn cỗi, nứt nẻ, có màu đỏ, màu xám không đồng đều. Tùy thuộc vào mức độ ô nhiễm khác nhau mà đất bị ô nhiễm có những biểu hiện không giống nhau.
Chất thải từ sản xuất công nghiệp, nông nghiệp cũng như sinh hoạt của con người chưa được xử lý đúng cách hoặc không qua xử lý được thải ra ngoài môi trường, ngấm vào lòng đất. Dần dần, đất sẽ bị ô nhiễm như suy thoái và làm ảnh hưởng tới đời sống con người và sinh vật.
Tình trạng ô nhiễm đất ở trên thế giới như nào?
Thống kê của Liên Hợp Quốc cho thấy đất cung cấp đến 95% lượng lương thực cho con người nhưng do ô nhiễm từ nông-công nghiệp, biến đổi khí hậu, thiên tai lũ lụt, xói mòn gây ra mà đất đang dần bị hủy hoại nghiêm trọng.
Tại bang Minas Gerais của Brazil đã xảy ra hiện tượng vỡ đập khiến hơn 60 triệu mét khối bùn đất có chứa chất thải độc hại do quá trình khai thác quặng sắt bị tràn ra ngoài gây ra hậu quả nghiêm trọng cho vùng đất lớn. Ở Nhật Bản, phóng xạ từ 3 lò phản ứng hạt nhân nhà máy Fukushima sau thảm họa thiên tai động đất, sóng thần năm 2011.
Điều này đã khiến hàng trăm diện tích đất nông-lâm nghiệp và làng mạc bị bỏ hoang. Còn ở Trung Quốc sau các vụ thực phẩm nhiễm bẩn, có đến gần 20% diện tích đất nông nghiệp bị ô nhiễm do việc công nghiệp hóa phát triển mạnh.
Ô nhiễm đất của nước ta ra sao?
Vấn đề ô nhiễm đất ở Việt Nam đang diễn ra cực kỳ nghiêm trọng khắp các tỉnh thành trên cả nước. Đặc biệt tại các trung tâm các thành phố lớn như Hà Nội, đất bị ô nhiễm do hàm lượng kim loại nặng do các khu sản xuất công nghiệp ở Nam Thăng Long, hay các làng nghề truyền thống như dệt vải Hà Đông, làng nghề An Khánh – Hoài Đức,…
Tại Hồ Chí Minh, do các chất thải đô thị và thuốc bảo vệ thực vật cao mà ô nhiễm đất nặng nề. Theo nghiên cứu của các chuyên gia, một vụ rau ở huyện Hóc Môn bình quân sẽ phun thuốc trừ sâu khoảng 10 – 25 lần, do đó 1 ha đất có thể sử dụng lên đến 100 – 150 lít thuốc trừ sâu.
Tại Thái Nguyên, các hoạt động khai thác khoáng sản vẫn còn sử dụng các công nghệ truyền thống, lạc hậu như dùng bom, mìn,… khiến cho đất ở các khu vực này bị ô nhiễm và làm ảnh hưởng đến sức khỏe và đời sống của người dân.
Đồng thời, do Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới, có lượng mưa nhiều, nhiệt độ không khí cao, quá trình khoáng hóa diễn ra rất mạnh khiến cho đất rất dễ bị xói mòn, rửa trôi, ít chất dinh dưỡng dẫn đến tình trạng ô nhiễm tài nguyên đất. Đất bị ô nhiễm không chỉ xảy ra ở thành phố đông dân cư mà còn lan rộng, trải dài ra cả các vùng nông thôn.
Ô nhiễm đất do các nguyên nhân nào gây ra?
Ô nhiễm đất do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, nhưng chủ yếu là do các tác động cụ thể dưới đây:
Do canh tác, sản xuất nông nghiệp
Trong nông nghiệp, việc sử dụng các hóa chất như thuốc trừ sâu, phân bón, thuốc diệt cỏ có chứa một số chất cực kỳ độc hại, nguy hiểm như Dioxin sẽ làm ảnh hưởng đến tài nguyên đất. Khi sử dụng hàm lượng lớn trong thời gian dài nó sẽ tồn đọng và dư thừa lại trong đất khiến cho ô nhiễm đất diễn ra nghiêm trọng, tác động tiêu cực đến chính hoạt động trồng trọt và canh tác, sản xuất nông nghiệp.
Ô nhiễm môi trường đất do biến đổi từ tự nhiên
Tình trạng đất nhiễm phèn và đất nhiễm mặn ngày một nhiều do hàm lượng các chất tự nhiên xuất hiện trong đất tăng dần theo thời gian. Do lượng muối có trong nước biển, mỏ muối, thủy triều dâng cao hoặc quá trình Gley hóa sản sinh ra các độc tố khiến đất bị nhiễm mặn.
Còn việc nhiễm phèn là do quá trình di chuyển nước phèn từ nơi này sang nơi khác theo dòng nước ngầm. Tại Việt Nam, đất nhiễm mặn diễn ra tập trung ở các khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long. Tại đây đã có hơn 700 ha diện tích đất mặn và nhiễm mặn, nhiều địa bàn, tình trạng này còn xâm nhập vào sâu trong nội địa từ 30km – 40km.
Ô nhiễm đất do rác thải sinh hoạt hàng ngày
Lượng rác thải sinh hoạt mỗi ngày thải ra bên ngoài là vô cùng lớn và đa dạng, từ rác thải nhựa khó phân hủy cho đến nước thải sinh hoạt, thức ăn thừa,… Chúng thải trực tiếp ra ngoài môi trường mà không qua xử lý. Chính vì thế, lượng rác thải tích tụ ngày càng nhiều khiến cho đất đai bị ô nhiễm nghiêm trọng.
Cục Môi trường Việt Nam khảo sát cho thấy chất lượng đất ở các khu vực đông dân cư bị ô nhiễm nặng nề. Đâu đâu chúng ta có thể dễ dàng thấy những bãi rác thải sinh hoạt bị vứt bừa bãi, thiếu mỹ quan gây ô nhiễm cả môi trường sống. Ở nông thôn thì tình trạng xử lý rác thải cũng không được xử lý một cách triệt để khiến cho ô nhiễm đất ngày một gia tăng.
Do tác động của hoạt động sản xuất công nghiệp
Hoạt động sản xuất công nghiệp từ các nhà máy xi măng, luyện kim, sắt thép, hóa dầu,… thải ra một lượng khí thải vô cùng lớn, ảnh hưởng rất nhiều tới chất lượng đất. Đặc biệt, các ngành xuất sản xuất giấy và bột giấy có chứa nhiều Sunfua và các chất hữu cơ khác khó phân hủy trong đất.
Do con người thiếu ý thức
Ý thức con người cũng góp phần không nhỏ trong việc làm ô nhiễm môi trường đất. Người dân chưa có thói quen xử lý rác thải, thiếu ý thức giữ gìn vệ sinh nơi công cộng, xả rác bừa bãi không đúng nơi. Trong công viên, sau khi vui chơi, ăn uống, người dân thường tiện tay xả rác ra bên ngoài và không dọn dẹp.
Điều này ảnh hưởng tới mỹ quan của công viên và gây ra ô nhiễm môi trường. Ngoài ra, các chủ doanh nghiệp, nhà máy cũng chỉ đặt mục tiêu lợi ích lên hàng đầu mà bất chấp vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường trong cộng đồng.
Hậu quả to lớn của ô nhiễm đất gây ra
Ô nhiễm đất gây ra những hậu quả nặng nề tới đời sống và sức khỏe của con người và hệ sinh thái trên Trái đất nói chung và Việt Nam nói riêng.
- Ảnh hưởng đến đất đai sản xuất: Đất nông nghiệp bị ô nhiễm sẽ dễ bị khô cằn, xói mòn thiếu chất dinh dưỡng dẫn đến sản xuất nông nghiệp không đạt được năng suất tốt, gây ra thiệt hại lớn thậm chí là mất đi khả năng khai thác, sử dụng.
- Ảnh hưởng đến sức khỏe con người: Tiếp xúc với đất bị ô nhiễm trong thời gian dài dễ mắc các bệnh như ung thư, nhiễm độc gan, bạch cầu,… Ở trẻ em dễ bị dị tật bẩm sinh, mắc các bệnh ngoài ra hay rối loạn đường hô hấp,…
- Tác động đến nguồn nước: Theo cơ chế thẩm thấu, đất đai bị ô nhiễm làm ảnh đến các mạch nước ngầm, có thể gây ô nhiễm nguồn nước, gây nguy hiểm cho con người, bởi nguồn nước ngầm là lượng nước được cung cấp sử dụng chính trong sinh hoạt hằng ngày.
- Ảnh hưởng xấu tới các loài động vật: Khi môi trường sống bị ô nhiễm nhiều động – thực vật sẽ bị chết dần, hoặc phải di chuyển tới các khu vực khác làm mất cân bằng hệ sinh thái
Biện pháp khắc phục cải thiện tình trạng ô nhiễm đất
Vấn đề ô nhiễm đất không thể giải quyết triệt để ngay được, mọi người cần có ý thức chung tay bảo vệ để cải thiện được phần nào. Một vài biện pháp để cải thiện môi trường đất bạn tham khảo thêm nhé:
Thúc đẩy công tác truyền thông
Chính phủ, Nhà nước và những người đứng đầu cần đẩy mạnh việc truyền thông để trang bị kiến thức, nâng cao ý thức và tăng cường trách nhiệm cho người dân trong việc bảo vệ tài nguyên đất.
Thay thế dần thuốc trừ sâu, phân bón
Nên thay thế dần thuốc trừ sâu, phân bón hóa học bằng các sản phẩm hữu cơ. Việc sử dụng thuốc trừ sâu và phân bón hóa học giúp tăng năng suất cây trồng tuy nhiên để bảo vệ đất, người dân nên dùng lượng vừa phải trong ngưỡng cho phép đồng thời có thể sử dụng các loại phân bón, thuốc trừ sâu hữu cơ góp phần cải thiện tình trạng ô nhiễm đất.
Trồng rừng, phục hồi rừng
Rừng giúp cho đất không bị xói mòn, rửa trôi giúp, tránh được các thiên tai lũ lụt, sạt lở động thời giữ chất dinh dưỡng cho thực vật. Vì vậy, Nhà nước cần có các chính sách trồng rừng, phủ xanh đất trống đồi trọc, chống cháy rừng, tăng cường kiểm lâm,…
Phục hồi và tái chế rác thải
Tiến hành phân loại và tái sử dụng đối với những vật liệu nhựa như nilon, thủy tinh,… Những rác thải này có khả năng phân hủy rất lâu trong đất vì vậy việc tái sử dụng sẽ cải thiện tình trạng ô nhiễm và hạn chế được lượng rác thải ra ngoài mỗi ngày.
Sử dụng các công nghệ hiện đại
Đối với các khu công nghiệp, cần sử dụng các máy móc, hệ thống xử lý tân tiến, xử lý nước thải, rác thải kỹ lưỡng, đúng quy định trước khi xả ra ngoài môi trường. Như thế đảm bảo môi trường đất xung quanh tuyệt đối sẽ không bị ảnh hưởng, giảm thiểu tối đa khả năng bị ô nhiễm.
Kết luận
Tình trạng ô nhiễm đất ngày càng trầm trọng và tác động tiêu cực rất lớn tới đời sống sinh hoạt của chính chúng ta. Vì vậy, mọi người hãy chung tay nâng cao ý thức, trách nhiệm của bản thân, thực hiện các biện pháp để góp phần cải thiện tài nguyên đất một cách tốt nhất.
